the uncontrollable river
แม่โขง : สายน้ำมิอาจควบคุม
โดย ปฎิภัทร จันทร์ทอง
พื้นที่มวลน้ำกระจายกว้างในฤดูฝน บางส่วนมาจากหิมะบนเทือกเขาหิมาลัย บางส่วนมาจากแม่น้ำลำคลองสาขาเชื่อมต่อไหลผ่านเส้นเขตแดนหลายประเทศ ผ่านเรื่องเล่าความเชื่อ ส่งต่อผ่านชีวิตผู้คน เกี่ยวข้องสัมพันธ์หลายร้อยปี
“ สิบกว่าปีมานี้น้ำขึ้น ๆ ลง ๆ
กลับไปกลับมา ปลามันสินิ่ง ”
ในหมู่บ้านเล็กๆ ที่จังหวัดอุบลราชธานี เจ้าของเสียงนี้เป็นของชายหาปลาริมน้ำโขง
แม่น้ำความยาว 4,000 กิโลเมตร ที่เคยไหลอย่างอิสระ หล่อเลี้ยงผู้คน 6 ประเทศ กลับเปลี่ยนไปหลังการมาของเขื่อน
จากปริมาณน้ำที่ขึ้นลงตามธรรมชาติ น้ำหลากในฤดูฝน น้ำแห้งในฤดูแล้ง แม่น้ำโขงในวันนี้ไม่สามารถคาดเดาได้อย่างเคยบางวันลดบางวันเพิ่ม
“เวลาเรือสินค้าจะวิ่งเขาก็ปล่อยน้ำลงมา พออีกวันสองวันเขาก็กักน้ำ ขึ้น ๆ ลง ๆ เดาทางมันไม่ถูก”
ปริมาณน้ำถูกควบคุมโดยเขื่อน ขณะที่เกาะแก่งซึ่งเคยเป็นแหล่งอาศัยเพาะพันธ์ุปลาหายไปจากการถูกระเบิดเพื่อก่อสร้างเขื่อนและเปิดทางให้กับเรือสินค้า
ที่บ้านไม้หลังเล็กริมโขง กระแสน้ำจากเขื่อนถูกเปลี่ยนเป็นกระแสไฟส่องสว่าง ทีวีสีเครื่องเก่ายังคงทำหน้าที่อย่างซื่อสัตย์ เปลี่ยนกระแสไฟเป็นแสงผ่านจอและเสียงผ่านลำโพงเปิดละครหลังข่าว แรงลมจากพัดลมช่วยบรรเทาความร้อนในคืนอบอ้าว ในความมืดไฟสีขาวในห้องครัวสว่างพอให้สองพ่อลูกนั่งพื้นล้อมวงกินข้าว
“มื้อนี้บ่มีปลา พ่อกะเลยไปซื้อเนื้อหมูอยู่ตลาดมาเฮ็ดให้กิน”
หญิงคนหนึ่งก้าวเท้าออกจากบ้านริมแม่น้ำโขง เดินลัดเลาะผ่านแนวก้อนหินเรียงราย ปีนขึ้นไปบนภูสูง ก่อนจะกลับออกมาในช่วงบ่ายด้วยเห็ดเต็มตะกร้า
ชายบางคนจูงวัวลัดเลาะผ่านแปลงนาขึ้นไปบนภู ปล่อยวัวหากินในแนวป่า สลับผลัดเปลี่ยนเวรกันคอยดูแล ก่อนจะนำวัวลงจากภูหลังหมดฤดูเก็บเกี่ยว
“ ผมมีที่ดินทำกินมาตั้งแต่รุ่นแม่รุ่นพ่อ ไม่ได้ไปบุกรุกอะไร เอาไว้ปลูกมัน วันดีคืนดีเขาก็มาขอคืนพื้นที่ ผมไม่เซ็นให้เขา เขาก็ฟ้องเรา ”
ตู๋ ฤทธิ์ จันทร์สุข นอนไม่หลับจากความเครียดอยู่หลายคืน เขาสูญเสียที่ดิน 2 ไร่ 3 งาน จากนโยบายทวงคืนผืนป่า
เห็ด ผักหวาน หน่อไม้ ไข่มดแดง หาได้ด้วยการลงแรงออกไปหา ไม่กี่ก้าวจากประตูบ้านเข้าไปในราวป่า
“ อนาคตมัน บ่แน่นอนดอก ”
ใครบางคนเอ่ยขึ้นหลังการมาของนโยบายทวงคืนผืนป่าและพรบ.อุทยาน ชาวบ้านหลายคนโดนยึดที่ดินทำกินและถูกฟ้องร้อง ขณะที่การกำหนดการใช้ประโยชน์ในพื้นที่ป่าร่วมกันของชาวบ้านซึ่งอาศัยมาตั้งแต่ก่อนการประกาศเขตอุทยานยังไม่ชัดเจน
บรื๊นนนน.. เสียงมอเตอร์ไซต์ท่อแต่ง 3 คัน ขับผ่านถนนหน้าหมู่บ้านไปจอดยังศาลาหน้าวัด กลุ่มวัยรุ่นบ้านตามุย จังหวัดอุบลราชธานีมักใช้ศาลาแห่งนี้เป็นที่นั่งพูดคุยในช่วงวันหยุด
“กูว่าจะเอารถไปทำเพิ่มหน่อยพรุ่งนี้” ใครคนหนึ่งในกลุ่มเอ่ยขึ้น การแต่งมอเตอร์ไซค์ดูเหมือนจะเป็นบทสนทนาหลัก
“ลิปออนร้านช่างก็อบที่อำเภอแม่งไม่แพง กูว่าจะเปลี่ยนหน่อย” เพื่อนอีกคนบอก การแต่งรถมันกลายเป็นกิจวัตรของพวกเขาไปแล้ว
แว้น.. เสียงมอเตอร์ไซค์อีกคันขับผ่านมาจอดหน้าศาลา
“ พวกมึงช่วยกูหน่อย ซวยฉิบหาย อยู่ๆ น้ำแม่งขึ้น ช่วยกู้เรือกูหน่อย ”
เสียงขอความช่วยเหลือดังขึ้นจากรถเวฟ 125 cc
เขื่อนปล่อยน้ำมาอีกแล้วแน่ๆ เด็กหนุ่มอีกคนคิด เขาเคยเจอเหตุการณ์แบบนี้บ่อยๆ ความไม่แน่นอนเกิดขึ้นได้เสมอ
“อะไรวะ เมื่อวานกูออกไปหาปลาน้ำแม่งยังแห้งอยู่เลย” เพื่อนอีกคนบ่นก่อนสตาร์ทเครื่อง
มอเตอร์ไซค์ท่อแต่ง 4 คัน มุ่งหน้าไปยังแม่น้ำโขง
แสงไฟในคอนโดมิเนี่ยมชั้น 22 กะพริบสองสามครั้ง
ก่อนดับลงพร้อมๆ กับการทำงานของเครื่องปรับอากาศ
“ร้อนฉิบหายคืนนี้”
ชายหนุ่มบ่นพร้อมเดินไปชะโงกดูริมระเบียง ทุกห้องมืดสนิท ไม่ปรากฏแสงไฟอย่างที่เขาเคยเห็น สระว่ายน้ำด้านล่างคอนโดสะท้อนเงาสลัวของจันทร์เต็มดวงในคืนเมฆปกคลุม
“โชคดีไม่ใช่กูคนเดียว” เขาคิดในใจ อย่างน้อยความซวยในค่ำคืนนี้ก็ได้รับการแบ่งปันอย่างทั่วถึง
“ รีบติดหน่อยก็ดี ” เขาไม่ชอบดูซีรีส์ เน็ตฟลิกซ์ผ่านมือถือ การดูผ่านทีวี 42 นิ้วให้อรรถรสกว่า เขาวางแผนจะใช้ซีรีส์เรื่องโปรดเยียวยาในคืนวันหยุด หลังเหน็ดเหนื่อยจากการทำงานหนักมาทั้งอาทิตย์
ห่างไป 700 กิโลเมตร
คนงานวิ่งวุ่น แสงไฟฉุกเฉินกะพริบถี่ เสียงเตือนดังก้องสะท้อนผนังปูนซีเมนต์แสบแก้วหู วิศวกรหนุ่มจ้องแผงควบคุม แววตากังวลสะท้อนแสงสีแดงของผังกราฟแรงดันน้ำ กังหันหยุดนิ่ง มอเตอร์แม่เหล็กไฟฟ้าไม่เคลื่อนไหว
ปลาบางตัวกระเสือกกระสนว่ายทวนน้ำในบันไดปลาโจน
